فهرست مطالب
گزگز کردن دست و پا چیست؟
گز گز کردن دست و پا یک علامت بسیار شایع و آزاردهنده است. اصطلاح پزشکی این عارضه «پارستزی» است که علاوه بر احساس سوزن سوزن شدن، می تواند به صورت احساس سنجاق شدن، بی حسی یا سوزش زیر پوست باشد.
این احساس گزگز کردن دست و پا اغلب بی خطر و موقتی است. برای مثال، ممکن است زمانی اتفاق بیفتد که هنگام خواب، روی یکی از دست هایتان زیر سرتان وزن یا فشار وارد شود. یا اینکه ممکن است نتیجه فشار روی اعصاب شما باشد، مثلا زمانی که برای مدت طولانی پاهایتان را روی هم انداخته اید. در هر دو مورد، احساس سوزن سوزن شدن (که معمولا بدون درد است) به محض برداشتن فشار برطرف می شود.
با این حال، گاهی اوقات گزگز کردن دست و پا می تواند شدید، دوره ای یا مزمن باشد. همچنین ممکن است با علائم دیگری مانند درد، خارش، بی حسی و تحلیل رفتن عضلات همراه باشد. در این موارد، گزگز کردن دست و پا می تواند نشانه ای از آسیب عصبی ناشی از عوامل مختلفی مانند جراحت های ناشی از ضربه یا فشارهای مکرر، عفونت های باکتریایی یا ویروسی، مسمومیت ها یا بیماری هایی مانند دیابت باشد.
این نوع آسیب عصبی به دلیل اینکه اعصابی را که دور از مغز و نخاع قرار دارند، اغلب در دست ها و پاها را تحت تاثیر قرار می دهد، با عنوان نوروپاتی محیطی شناخته می شود. بیش از 100 نوع نوروپاتی محیطی وجود دارد. این عارضه می تواند با گذشت زمان بدتر شود و باعث کاهش تحرک و حتی ناتوانی گردد. برآورد شده است که بیش از 20 میلیون نفر، که اکثر آنها بزرگسالان هستند، به نوروپاتی محیطی مبتلا هستند.
دریافت کمک پزشکی به محض بروز هرگونه گز گز یا مورمور شدن در دست و پا که برای مدت زمان طولانی ادامه دارد، بسیار مهم است. هر چه زودتر علت گزگز کردن دست و پا شما کشف و تحت کنترل درآید، احتمال بروز مشکلات بلندمدت کمتر خواهد بود. برای تشخیص و درمان می توانید به بهترین متخصص طب فیزیکی و توانبخش در تهران مراجعه کنید.
علت گزگز دست و پا چیست؟
علل مختلفی برای گزگز کردن دست و پا وجود دارد، از جمله:
فشار روی عصب: این شایع ترین علت گزگز کردن دست و پا است. فشار می تواند ناشی از موارد زیر باشد:
حرکات تکراری: مانند تایپ کردن یا نواختن آلات موسیقی
وضعیت نامناسب: مانند چنبره زدن یا خوابیدن روی دست یا پا
افزایش وزن: که می تواند فشار بیشتری به اعصاب وارد کند
بارداری: که می تواند باعث تورم در مچ دست و پا شود و به اعصاب فشار وارد کند
آسیب عصبی: آسیب به اعصاب می تواند ناشی از موارد زیر باشد:
دیابت: که می تواند به اعصاب در سراسر بدن آسیب برساند
کمبود ویتامین: کمبود ویتامین B12 یا B6 می تواند باعث آسیب عصبی شود
عفونت: برخی از عفونت ها، مانند بیماری لایم، می توانند به اعصاب آسیب برسانند
بیماری های خودایمنی: بیماری هایی مانند ام اس و سندرم گی لن در می توانند به اعصاب حمله کنند
آسیب ها: آسیب به سر، گردن یا ستون فقرات می تواند به اعصابی که به دست ها و پاها می روند آسیب برساند
سایر علل: گزگز کردن دست و پا همچنین می تواند ناشی از موارد زیر باشد:
مصرف بیش از حد الکل: الکل می تواند به اعصاب آسیب برساند
سیگار کشیدن: سیگار کشیدن می تواند جریان خون به دست ها و پاها را کاهش دهد
داروها: برخی از داروها، مانند داروهای شیمی درمانی، می توانند عوارض جانبی عصبی ایجاد کنند
اضطراب: اضطراب می تواند باعث احساسات فیزیکی مختلفی از جمله گزگز شدن دست و پا شود
دیابت: عامل اصلی گزگز کردن دست و پا
دیابت یکی از شایع ترین علل نوروپاتی محیطی است که حدود 30 درصد موارد را تشکیل می دهد. در نوروپاتی دیابتی، گزگز کردن دست و پا و سایر علائم اغلب ابتدا در هر دو پا ایجاد می شوند، سپس به سمت بالا به پاها رفته و در نهایت هر دو دست را تحت تاثیر قرار داده و به سمت بالا به بازوها می روند. حدود دو سوم افراد مبتلا به دیابت، به درجات خفیف تا شدید آسیب عصبی دچار هستند. در بسیاری از موارد، این علائم اولین نشانه های دیابت هستند.
در 30 درصد دیگر از موارد نوروپاتی محیطی، علت آن ناشناخته است یا “ایدیوپاتیک” نامیده می شود. 40 درصد باقیمانده موارد علل مختلفی دارند که باعث گز گز شدن در اندام های فوقانی، تحتانی یا هر دو می شوند.
گز گز کردن در دست ها
موارد زیر می توانند باعث بی حسی و گز گز شدن در انگشتان، دست ها و بازوها شوند و در برخی مواقع همرته با گزگز گرفتگی دست هم دارید که در این مواقع باید تست تشخیص گرفتگی عضلات دست انجام شود:
سندرم تونل کارپال: این سندرم زمانی اتفاق می افتد که عصب میانی در مچ دست تحت فشار قرار می گیرد و باعث گز گز شدن یا بی حس شدن انگشتان و ساعد می شود. احتباس مایعات و سایر تغییرات بدنی در دوران بارداری می تواند باعث فشرده شدن عصب میانی و ایجاد سندرم تونل کارپال شود.
سندرم گیر افتادگی عصب اولنار: این سندرم می تواند باعث گز گز شدن انگشتان شود و روی عصبی که حس داخلی ساعد، بخشی از کف دست و دو انگشت آخر شما را تامین می کند، تأثیر می گذارد.
فلج عصب رادیال: این عارضه به دلیل فشار روی عصبی که در امتداد قسمت پایین بازوی شما قرار دارد، مانند زمانی که هنگام خواب یا در حالت مستی، بازویتان بین یک سطح سخت و سرتان گیر می کند، ایجاد می شود.
علت گزگز کردن دست راست
علل مختلفی برای گزگز شدن دست راست وجود دارد که از خفیف تا جدی متغیر است. فشار روی عصب شایع ترین علت گزگز شدن دست راست است.
علت گزگز کردن دست چپ
آسیب به سر، گردن یا ستون فقرات میتواند به اعصابی که به دست چپ میروند آسیب برساند.
گز گز کردن در پاها
شرایط زیر به طور معمول باعث گز گز یا بی حسی در پاها، انگشتان پا و ساق پا می شوند:
فلج عصب پرونئال (فیبولار نوروپاتی): این عارضه ناشی از آسیب به عصبی است که از پای شما پایین می رود. این عصب بر قسمت بیرونی ساق پا یا روی پا تأثیر می گذارد و ممکن است باعث افتادگی پا شود.
سندرم تونل تارسال: این سندرم، نسخه پا از سندرم تونل کارپال است. در این حالت، عصبی که در امتداد داخل مچ پا قرار دارد، فشرده می شود.
سیاتیک: این عارضه ناشی از بیرون زدگی دیسک در ناحیه پایین کمر است که می تواند باعث فشار روی اعصاب و ایجاد گز گز در پاها شود. چه عواملی باعث سیاتیک می شوند؟
علت گزگز کردن در پای راست
گزگز شدن در پای راست، که به آن پاراستزی هم میگویند، میتواند علل مختلفی داشته باشد، از خفیف تا جدی . فشار روی عصب شایعترین علت گزگز شدن در پای راست است. در بعضی موارد علاوه بر گزگز پا گرفتگی عضلات پا هم وجود دارید.فشار میتواند ناشی از موارد زیر باشد:
سندرم تونل تارسال: این عارضه زمانی رخ میدهد که عصب سیاتیک در مچ پا تحت فشار قرار میگیرد. سندرم تونل تارسال میتواند باعث گزگز، بیحسی و درد در پا و انگشتان پا شود.
فتق دیسک: دیسکهای فتقشده در ستون فقرات کمری میتوانند به اعصابی که به پای راست میروند فشار وارد کنند و باعث گزگز، بیحسی و درد شوند.
علت گزگز کردن پای چپ چیست؟
آرتروز میتواند باعث باریک شدن فضای کانال نخاعی شود و به اعصابی که به پای چپ میروند فشار وارد کند. وضعیت نامناسب نشستن یا ایستادن برای مدت طولانی در یک وضعیت نامناسب میتواند باعث فشار روی اعصاب و گزگز شدن پا شود.
گز گز کردن در هر دو دست و پا
علاوه بر علل شایع ذکر شده در بخش های قبل، گزگز کردن دست و پا می تواند ناشی از موارد زیر نیز باشد:
اختلالات روحی:
اضطراب: اضطراب می تواند باعث گز گز شدن در دست ها، انگشتان، پاها، انگشتان پا و همچنین صورت و اطراف دهان شود.
بیماری های مزمن:
فیبرومیالژیا: این اختلال درد مزمن می تواند باعث گز گز شدن در هر دو اندام فوقانی و تحتانی شود.
اسپوندیلوز گردنی: این عارضه معمولا زمانی رخ می دهد که دیسک های گردن شما با افزایش سن شروع به ساییدگی کرده و روی اعصاب ستون فقرات شما فشار وارد می آورند. اسپوندیلوز گردنی می تواند باعث بی حسی و گز گز شدن در بازوها، پاها، دست ها و پاهای شما شود.
بیماری های سیستمیک:
این موارد شامل اختلالات کلیوی، بیماری کبد، آسیب عروقی، بیماری های خونی، آمیلوئیدوز، اختلالات بافت همبند، التهاب مزمن، عدم تعادل هورمونی (از جمله کم کاری تیروئید) و همچنین سرطان ها و تومورهای خوش خیم که بر اعصاب فشار وارد می کنند، می شود.
کمبود ویتامین ها:
برای سلامت اعصاب به ویتامین های E، B1، B6، B12 و نیاسین نیاز دارید. به عنوان مثال، کمبود B12 می تواند منجر به کم خونی خطرناک شود که یک علت مهم نوروپاتی محیطی است. اما مصرف بیش از حد ویتامین B6 نیز می تواند باعث گز گز شدن در دست ها و پاها شود.
سوء مصرف الکل:
افراد مبتلا به سوء مصرف الکل به دلیل عادات غذایی نامناسب که علت شایع نوروپاتی محیطی است، بیشتر در معرض کمبود تیامین یا سایر ویتامین های مهم قرار دارند. همچنین این احتمال وجود دارد که خود سوء مصرف الکل بتواند باعث آسیب عصبی شود، عارضه ای که برخی محقققان آن را نوروپاتی الکلی می نامند.
سموم:
این موارد شامل فلزات سنگین مانند سرب، آرسنیک، جیوه و تالیم و برخی مواد شیمیایی صنعتی و محیطی می شود. همچنین داروهای خاصی به ویژه داروهای شیمی درمانی برای سرطان ریه و برخی داروهای ضد ویروس و آنتی بیوتیک را شامل می شود.
عفونت ها:
این موارد شامل بیماری لایم، زونا (ویروس واریسلا زوستر)، سیتومگالوویروس، ویروس اپشتین بار، تبخال (ویروس هرپس سیمپلکس) و HIV و ایدز می شود.
بیماری های خود ایمنی:
این موارد شامل پلی نوروپاتی التهابی دمیلینه کننده مزمن، سندرم گیلن-باره، لوپوس و آرتریت روماتوئید می شود.
اختلالات ارثی:
این موارد شامل گروهی از اختلالات می شود که ممکن است علائم حسی و حرکتی داشته باشند. شایع ترین نوع آن بیماری شارکو-ماری-توث است.
آسیب:
اعصاب اغلب در اثر ضربه، فشرده، له شده یا به روش های دیگری آسیب می بینند که منجر به درد عصبی می شود. نمونه هایی از این موارد، فشرده شدن عصب ناشی از دررفتگی استخوان است.
مولتیپل اسکلروزیس (MS):
این بیماری باعث می شود سیستم ایمنی بدن به غلاف میلین چرب اطراف رشته های عصبی در مغز و نخاع حمله کند. گز گز شدن در دست ها و پاها یک علامت شایع است.
داروها:
برخی داروها و همچنین مواد مخدر غیرمجاز می توانند باعث گز گز شدن شوند.
تشخیص علت گزگز کردن دست و پا
اگر برای گزگز کردن دست و پا میخواهید به پزشک مراجعه کنید، متخصص شما موارد زیر را انجام خواهد داد:
معاینه فیزیکی و بررسی کامل شرح حال پزشکی: پزشک در مورد علائم شما، محیط کاری، عادات اجتماعی (از جمله مصرف الکل)، قرار گرفتن در معرض سموم، خطر ابتلا به HIV یا سایر بیماری های عفونی و سابقه خانوادگی بیماری های عصبی سوال خواهد کرد.
آزمایش های دیگر: پزشک ممکن است آزمایشات دیگری را نیز تجویز کند، مانند:
آزمایش خون: این آزمایشات می توانند برای تشخیص دیابت، کمبود ویتامین ها، اختلال عملکرد کبد یا کلیه، سایر اختلالات متابولیک و علائم فعالیت غیرطبی سیستم ایمنی بدن انجام شوند.
بررسی مایع نخاع: این آزمایش می تواند آنتی بادی های مرتبط با نوروپاتی محیطی را شناسایی کند.
نوار عصب و عضله (EMG): آزمایشی برای بررسی فعالیت الکتریکی عضلات شما و باید حتما تست نوار عصب و عضله را انجام دهید.
سرعت هدایت عصبی (NCV): آزمایشی برای سنجش سرعت انتقال سیگنال های الکتریکی در امتداد اعصاب شما.
آزمایشات احتمالی دیگر:
اسکن CT
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
بیوپسی عصب
بیوپسی پوست برای بررسی انتهای رشته های عصبی
درمان گزگز کردن دست و پا
درمان گزگز کردن دست و پا به علت زمینهای آن بستگی دارد. تا زمانی که سلولهای عصبی محیطی از بین نرفته باشند، میتوانند دوباره بازسازی شوند.
با اینکه درمان قطعی برای انواع ارثی نوروپاتی محیطی وجود ندارد، بسیاری از انواع اکتسابی آن را میتوان با درمان بهبود بخشید. برای مثال، کنترل قند خون مناسب در دیابت میتواند از وخیمتر شدن نوروپاتی دیابتی جلوگیری کند و مصرف مکملهای ویتامین میتواند کمبود ویتامین را در افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی جبران نماید.
در برخی موارد، گز گز و سایر علائم نوروپاتی محیطی ممکن است با داروهای تجویزی که برای درمان تشنج و افسردگی ساخته شده اند، کاهش یابد. همچنین ممکن است برای شما فیزیوتراپی تجویز شود یا برای رفع مشکل زمینهای جراحی انجام دهید.
روش های درمانی برای کاهش علائم گزگز کردن دست و پا
درکنار درمان علت زمینهای گزگز کردن دست و پا ، روشهای دیگری نیز برای کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد بیمار وجود دارد. این روشها شامل موارد زیر هستند:
فیزیوتراپی : فیزیوتراپی میتواند به تقویت عضلات و بهبود انعطافپذیری کمک کند که به مدیریت درد و بهبود تحرک بیمار مبتلا به نوروپاتی محیطی یاری میرساند.
ابزارهای کمکی : برای بیمارانی که ضعف عضلانی یا مشکلات تعادلی دارند، استفاده از ابزارهای کمکی مانند عصا، واکر، بریس و ویلچر میتواند بسیار مفید باشد.
تحریک الکتریکی اعصاب (Neurostimulation) : در این روش، وسیلهای کوچک به زیر پوست کاشته میشود که با ارسال پالسهای الکتریکی ملایم، مسیر سیگنالهای درد را قبل از رسیدن به مغز مختل میکند و در نتیجه باعث کاهش احساس درد میشود.
تحریک نخاعی با امواج رادیویی (Scrambler therapy) : در این روش، پالسهای الکتریکی با فرکانس پایین به نخاع فرستاده میشوند که باعث ایجاد احساس گز گز یا مورمور در ناحیهای متفاوت از محل درد اصلی میشود. با این کار، مغز فریب خورده و تصور میکند که دیگر در محل اصلی دردی وجود ندارد.
درمانهای تزریقی : در مواردی که گز گز شدن اعصاب باعث ضعف عضلانی یا مشکلات تعادلی شود، ممکن است از تزریق پلاسما، ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIG) یا استروئید استفاده شود. این تزریقات میتوانند التهاب را کاهش داده و به بهبود عملکرد عصبی کمک کنند.
روش های خانگی برای کاهش گزگز کردن دست و پا
در کنار درمان های پزشکی، روش های خانگی مختلفی نیز وجود دارند که می توانند به کاهش علائم گز گز دست و پا کمک کنند. این روش ها عبارتند از:
استراحت : استراحت کافی به بدن شما فرصت بهبود و ترمیم را می دهد. از فعالیت هایی که باعث تشدید گز گز شدن می شوند اجتناب کنید.
استفاده از آتل (اسپلینت) : در صورتی که گز گز شدن با بی حسی یا درد همراه باشد، استفاده از آتل (اسپلینت) برای نگه داشتن دست یا پا در وضعیت مناسب می تواند به کاهش علائم کمک کند. با پزشک خود در مورد استفاده از آتل مناسب مشورت کنید.
استفاده از گرما یا سرما : گرما یا سرما می توانند به کاهش درد و ناراحتی ناشی از گز گز شدن کمک کنند. کمپرس گرم یا سرد را روی ناحیه ی مورد نظر قرار دهید. برای جلوگیری از آسیب بافتی، هر بار استفاده از کمپرس را به مدت 15 تا 20 دقیقه محدود کنید و بین استفاده ها، زمان کافی برای گرم یا سرد شدن مجدد پوست در نظر بگیرید.
مسکن های بدون نسخه، تجویزی یا موضعی: داروهای ضد درد بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن می توانند به کاهش درد ناشی از گز گز شدن کمک کنند. در صورت تجویز پزشک، از داروهای ضد درد قوی تر یا داروهای موضعی استفاده کنید.
تمرینات خاص : برخی از تمرینات ورزش درمانی ملایم می توانند به بهبود جریان خون در دست ها و پاها کمک کنند که در نتیجه باعث کاهش گز گز شدن می شود. در مورد اینکه کدام نوع تمرینات برای شما مناسب است، با پزشک یا فیزیوتراپیست خود مشورت کنید.
نکات مهم:
قبل از شروع هر گونه درمان خانگی، با پزشک خود مشورت کنید تا مطمئن شوید این روش ها برای شما بی خطر هستند و با درمان اصلی تداخل ندارند.
در صورت مشاهده ی علائم جدید یا تشدید علائم قبلی، حتما به پزشک مراجعه کنید.
به طور کلی، روش های خانگی به تنهایی نمی توانند بیماری زمینه ای را درمان کنند، اما می توانند به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به گز گز دست و پا کمک شایانی نمایند.
پیشگیری از گزگز کردن دست و پا
اگر شرایط زمینهای مانند دیابت و نوروپاتی محیطی در گز گز شدن دست یا پای شما نقش دارند، باید برای محافظت از اعصاب خود تغییراتی در سبک زندگی خود اعمال کنید. به طور کلی، رعایت موارد زیر میتواند مفید باشد:
کنترل وزن: حفظ وزن سالم به کاهش فشار روی اعصاب کمک میکند.
رژیم غذایی متعادل: مصرف یک رژیم غذایی متعادل سرشار از میوه، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین بدون چربی، مواد مغذی ضروری برای سلامت اعصاب را در اختیار بدن قرار میدهد.
محدود کردن یا اجتناب از مصرف الکل: مصرف الکل میتواند به آسیب عصبی منجر شود.
ورزش منظم: فعالیت بدنی منظم با مشورت پزشک میتواند به بهبود جریان خون و سلامت کلی اعصاب کمک کند.
اجتناب از قرار گرفتن در معرض سموم: از تماس با مواد شیمیایی سمی و فلزات سنگین تا حد امکان پرهیز کنید.
ترک سیگار: سیگار کشیدن باعث تنگ شدن عروق خونی شده و در نتیجه خونرسانی به عروق تغذیه کننده اعصاب محیطی را مختل میسازد. با ترک سیگار میتوانید از آسیب بیشتر به اعصاب جلوگیری کنید.
چه زمانی برای گزگز دست و پا به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، به تعویق نیاندازید و حتما به پزشک مراجعه کنید:
تشدید علائم: اگر گز گز شدن در دست و پای شما در طول حرکات تکراری شروع شود، کیفیت زندگی شما را تحت تاثیر قرار دهد، یا باعث ضعف عضلانی یا بثورات پوستی شود، حتما به پزشک مراجعه کنید.
علائم جدی: در برخی موارد، گز گز شدن و بی حسی نیاز به توجه فوری پزشکی دارند. این موارد عبارتند از:
تغییرات در گفتار، بینایی یا تنفس
بی حسی یا گز گز شدن در کل یک بازو، پا یا ناحیه ای از بدن، یا اینکه به سرعت در سراسر بدن شما پخش شود.
فلج یا از دست دادن حس در صورت یا سینه
از دست دادن کنترل مثانه یا روده
شروع ناگهانی ضعف یا بی حسی
گیجی یا از دست دادن هوشیاری
علائم در ران، ناحیه تناسلی یا باسن
نکات کلیدی: گزگز کردن دست و پا
گز گز شدن دست و پا می تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از موارد خفیف تا جدی. گز گز مزمن و بلندمدت ممکن است ناشی از فشار روی عصب به دلیل آسیب، تومور، بیرون زدگی دیسک یا گشاد شدن عروق خونی باشد. در موارد دیگر، ممکن است بیماری یا شرایط مزمنی وجود داشته باشد که منجر به گز گز شدن دست و پا شود.شما برای درمان گزگز کردن دست و پا به بهترین مرکز نوار عصب و عضله در تهران مراجعه کنید.
سوالات متداول درباره ی گز گز دست و پا
گز گز دست و پا نشانه چیست؟
گز گز دست و پا می تواند علامتی از شرایط مختلفی باشد، اما احساس گز گز به طور مستقیم ناشی از تحریک، آسیب یا فشار روی عصب است.
چه زمانی باید در مورد گز گز شدن دست هایم نگران باشم؟
اگر گز گز شدن در دست و پای شما بعد از مدتی برطرف نشد، باید به پزشک مراجعه کنید. هر چه زودتر تشخیص داده شده و تحت درمان قرار بگیرید، احتمال اینکه از آسیب بیشتر به اعصاب خود جلوگیری کنید، بیشتر است.
چگونه از گز گز شدن دست و پایم جلوگیری کنم؟
ابتدا برای فهمیدن علت اصلی گز گز شدن به پزشک مراجعه کنید. پزشک ممکن است برای درمان علائم شما داروهای بدون نسخه یا تجویزی تجویز کند. همچنین می توانید روش های درمانی مختلفی از جمله طب سوزنی را امتحان کنید.